Film: DZIEJE I ROZWÓJ CZESKIEJ KINEMATOGRAFII
Środa, 9 Czerwiec 2010, 23:50

Dzieje czeskiego kina na przestrzeni lat.


Doba komunizmu
Na początku lat sześćdziesiątych doszło do rozluźnienia stosunków politycznych i umożliwiło początek jednego z najsłynniejszych okresów czeskiego filmu – nowa fal (nazwana wg francuskiego wzorca).

Najważniejszym prekursorem nowej fali a później jej głównym przedstawicielem stał się Miłosz Forman, który w roku 1963 nakręcił pierwszy czeski film według wzoru cinéma-vérité, Černý Petr. Forman nakręcił jeszcze w Czechosłowacji dwa filmy (Lásky jedné plavovlásky, 1965 i Hoří, má panenko, 1967), zanim w 1968 wyemigrowała do Stanów Zjednoczonych Ameryki (gdzie zrealizował wiele znakomitych filmów ze swoim stałym współpracownikiem, operatorem kamery Mirosławem Ondříčkiem).

W latach sześćdziesiątych nakręcili swoje mistrzowskie dzieła kolejni filmowi współpracownicy Formana Ivan Passer – Intimní osvětlení, 1966 (Passer później również emigrował i nagrywał USA) i Jaroslav Papoušek – Ecce Homo Homolka, 1969. Rdzeń nowej fali tworzyli młodzi absolwenci FAMU Jiří Menzel, Věra Chytilová, Jan Němec i inni.

Z rozluźnienia stosunków starali się korzystać wszyscy twórcy (np. reżyser Otakar Vávra , który debiutował już za protektoratu, nakręcił historyczny film o czarodziejskich procesach w siedemnastym wieku, Kladivo na čarodějnice, v jego tle można dojrzeć żałobę stalińskich lat pięćdziesiątych.

Powstawały interesujące filmy, które niosły w sobie nowe, bardziej kompleksowe poglądy na temat wojny (np. Démanty noci, reżyserii J. Němeca, ale głównie Obchod na korze, reżyserii Elmara Klosa i Jána Kadára, oraz Ostře sledované vlaky, reżyserii J. Menzela, które w latach 1965 i 1966 nagrodziła Amerykańska Filmowa Akademia Oskarem za najlepszy obcojęzyczny film). Innym tematem była historia starożytna (np. Markéta Lazarová, reżyserii Františka Vláčila) a także historia współczesna (Spalovač mrtvol, w reżyserii Juraja Herza, Všichni dobří rodáci, reżyserii V. Jasnego, Skřivánci na niti, w reżyserii J. Menzla). Zekranizowane były także współczesne dzieła (Žert, reżyserii Jaromila Jireša, wg książki Milana Kundery).

Obok Laterny Magika v głowach czeskich twórców zrodził się kolejny niezwykły projekt filmowy. Był to Kinoautomat „pierwszy interaktywny film na świecie”, który widzowie mogli zatrzymywać podczas trwania. Spotkał się z wielkim sukcesem podczas swojej prezentacji na targach EXPO ’67 w Montrealu.

Kinematografia za czasów normalizacji
Po inwazji wojsk Układu Warszawskiego w sierpniu 1968 nastąpiła kolejna wielka fala emigracji nie tylko filmowców. Filmowa poetyka lat sześćdziesiątych była nieodwracalnie stracona a twórcy nowej fali mieli (jeśli nie emigrowali) przynajmniej w pierwszej połowie lat siedemdziesiątych zakaz kręcenia. Wiele filmów nie można było produkować, a niektóre z nich, (które najostrzej krytykowały komunistyczny reżim) były skonfiskowane przez cenzurę – owe filmy znane są jako tzw. trezorové filmy (np. Spalovač mrtvol, Skřivánci na niti, Ucho, Všichni dobří rodáci i inne).

Filmy z dziecięcą tematyką umożliwiono tworzyć i innym niewygodnym autorom (np. Karel Kachyňa – Už zase skáču přes kaluže, r. 1967 – wg powieści Alana Marshalla). Bardzo popularnym komediowym podgatunkiem stała się szalona komedia i parodia. Ze szczególnym humorem czeskiego środowiska i praktycznie nieprzekładalnym na zagraniczne produkcje, przyszedł duet Zdeněk Svěrák i Ladislav Smoljak działający zarówno w teatrze, jak i w kinie.



Film czeski po Aksamitnej Rewolucji
Rok 1989 i Aksamitna Rewolucja przyniosły do czeskiej kinematografii podmuch świeżości i swobodę. Po sławnej erze pierwszej republiki i lat 60. wkraczają nowi filmowcy i scenarzyści wspólnie z dotąd znanymi autorami.
Nowoczesna czeska filmowa twórczość stawia mimo wszystko na dziedzictwo swych poprzedników i autorów, którzy w czasach socjalizmu odeszli do lamusa(emigrowali). Czeski film zdobył już kilka Oskarów - za filmy Obchod na korze (Jána Kádára i Elmara Klosa), Ostře sledované vlaky (w reżyserii Jiříego Menzla), albo Kolja (Jan Svěrák). W czeskiej filmowej historii także wyraźnie zaznaczyły się filmy jak Extáze Gustava Machatého, z niezwykłą kompozycją obrazu, Hoří, má panenko Miloša Formana, albo Musíme si pomáhat Jana Hřebejka. Lokalnym twórcą lat 90. znacznie zwiększyła się konkurencja w postaci międzynarodowych twórców (głównie amerykańskich) i produkcji, oraz powstania komercyjnych stacji telewizyjnych. Chociaż czeskim dobrym zwyczajem ludzi jest chodzenie na filmy do kin, następuje trudny zwrot zainwestowanych pieniędzy w produkcje filmowe.

Sukcesem było uzyskanie Oskara za najlepszy obcojęzyczny film, na który założył zespół ojciec i syna Zdeňka i Jana Svěrákových z filmem Kolja w roku 1996.

Do najwybitniejszych postaci wśród współczesnych czeskich filmowców obok Jana Svěráka pasuje wybitna dwójka Jana Hřebejka i Petra Jarchovského (ich film Musíme si pomáhat był nominowany do Oskara w roku 2000) Saša Gedeon (nominacja do Europejskiej nagrody za film Návrat Idiota), Petr Zelenka (zwycięzca karlovarskiego festiwalu z Rokem ďábla) itp.

W międzynarodowej branży reklamowej ważnym nazwiskiem jest reżyser Ivan Zachariáš.

Filmową ciekawostką zapisaną nawet w księdze rekordów Guinnessa jest nakręcenie filmu Krysař, w reżyserii F. A. Brabce, które trwało zaledwie jeden jedyny dzień, tj. 31. 1. 2002.

Obecnie powstaje około piętnastu filmów rocznie. Państwową podporą w formie dotacji jest fundusz wspomagający i rozwijający czeską kinematografię, nie jest jednak wystarczający. Jednym z największych producentów w ostatnich latach była publiczna Czeska Telewizja.

Czeski film animowany nawiązuje do chlubnych tradycji i obecnie opływa bogatą inwencją, oraz uzyskuje wiele nagród. Niestety, podobnie jak inna gałąź napotyka na niedostateczne dotacje, które głównie otrzymuje z zagranicy.
Na początku lat dziewięćdziesiątych została założona Czeska Filmowa i Telewizyjna Akademia, która co roku przyznaje prestiżową nagrodę Czeskiego Lwa. Od roku 2004 przyznaje się także telewizyjne nagrody Elsa.

Czeska Republika dzięki dobrej opinii profesjonalnych miejscowych pracowników i nagrodą, stała się ulubioną lokalizacją wielu producentów z całego świata. Barrandowskie atelier i Praga gościły wiele zagranicznych produkcji (np. Mission Impossible, r. Brian de Palma Bídníci, r. Bille August; Blade II, r. Guillermo del Torro; Grimm Brothers, r. Terry Gilliam; Hart´s War, r. Gregory Hoblit; XXX, r. Rob Cohen; Oliver Twist, r. Roman Polański i inni).

Wśród innych większych filmowych sukcesów międzynarodowych trzeba wymienić nominację do Oskara za rok 2003 dla filmu Želary (reżyserii Ondřeja Trojana). 2008 – Bracia Karamazow, nagrodzeni Złotym Lwem.

Żródła
www.czech.cz/cz/62200-moderni-ceska-filmova-tvorba
www.czech.cz/cz/66824-historie-ceske-kinematografie